Danas se navršava 15 godina od prijelomnog 5. listopada 2000. godine kada je, nakon masovnih prosvjeda pristalica Demokratske opozicije Srbije (DOS), s vlasti otišao dotadašnji predsjednik SRJ Slobodan Milošević. Ipak godišnjica petooktobarskih demonstracija se iz godine u godinu obilježava sve skromnije.
U Srbiji su se te 2000. godine sanjali snovi o korjenitim promjenama, demokratiji, slobodi, ljudskim pravima, jednakosti, o zdravoj ekonomiji, putovanjima i sretnijem, običnom, punom životu. Ono što je možda bilo najvažnije – u vazduhu se osjećala nada.
Međutim, umjesto da se svakog 5. oktobra govori o tome kako su građani Srbije već tada počeli da ostvaruju snove o boljem društvu, glavna tema tog dana je svaki put samo to šta je sve uspjelo da bude iznevjereno i koliko je povjerenja prokockano.
Građani Srbije ne žive u zemlji kakvoj su se tada nadali, jer je nade bilo samo za nekoliko godina. Tranzicija u koju se ušlo nema kraja, ekonomska situacija je i dalje teška, građani loše žive, a vrjedniji pasoš i nešto uređenije društvo definitivno nisu dovoljni da budu “naslijeđe 5. oktobra”.
Kada se tome doda da su karte na političkoj sceni 2012. godine dobrano promiješane i da je dobar dio lidera petooktobarskih demonstracija na političkoj margini (ili tek po koji procenat iznad ili ispod nje), jasno je zašto se 5. oktobar praktično više ne obilježava i zašto se o njemu govori samo kao o iznevjerenom mitu i raspršenoj iluziji.
Peti oktobar je tema za razočarane građane i hiljade onih koji su tada bili na ulicama Beograda, a sve rjeđe za medije, glavne aktere demonstracija ili za one koji su tada bili na “drugoj strani”.
Izjave političara su rijetke ili mahom tihe i stidljive, a događaja posvijećenih tom datumu, osim manjih tribina organizovanih bez dodira sa stranačkim organima, nema.
Razlog za to je između ostalog i to što je dobar dio stranaka predvodnika 5. oktobra daleko od vlasti u svojim dubokim problemima.
Stranke koje su činile DOS su ili u teškoj situaciji, ili su na ivici da ne postoje, ili ne postoje. Doduše, ima i onih su se domogli vlasti kroz raznorazne igrarije karakteristične za srpsku političku scenu. Ipak, oni su tamo samo kao dio nekog spiska, ne mnogo više od toga.
Na vlasti su sada ljudi iz stranaka koje su tada rušene i oni su ti koji danas vode Srbiju ka Evropskoj uniji.
Najmoćnija stranka u zemlji, ujedno i stranka koja uživa najveću podršku onih koji izlaze na birališta jeste Srpska napredna stranka.
Njen lider i premijer Srbije je Aleksandar Vučić, tada funkcioner SRS, a koalicioni partner (iako nepotreban za većinu u parlamentu) jeste SPS predvođen Miloševićevim portparolom Ivicom Dačićem. Predsjednik zemlje je Tomislav Nikolić. Među istaknutim licima aktuelne vlasti jeste i jedan od osnivača JUL Aleksandar Vulin. To je raspodjela uloga koju vjerovatno niko ko je na ulici čekao svitanje 6. oktobra 2000. godine nije mogao ni da sanja.
Vjerovatno je malo bilo i onih koji su mislili da će Demokratska stranka preživljavati brojna cijepanja i veliki sunovrat 2012. godine, ili da će Demokratska stranka Srbije 2015. godine biti potpuno razvlašćena, bez lidera Vojislava Koštunice, takođe pocijepana i zaokupljena unutrašnjim razdorima.
Međutim, bilo bi nefer reći da četiri ili osam godina poslije 5. oktobra nije bilo onih koji su makar upozoravali da bi stvari baš tako mogle da se raspletu.
SPS, čiji je Milošević bio neprikosnoveni lider devedesetih, vratila se na vlast 2008. godine, kada je nakon “historijskog pomirenja” sa Demokratskom strankom, SPS postala dio vladajuće koalicije.
Lider SPS Ivica Dačić je demokratama ubrzo okrenuo leđa i uz savez sa SNS-om postao premijer poslije majskih izbora 2012. godine, a u novoj Vladi je prvi potpredsjednik i šef diplomatije.
Uprkos ili baš zahvaljujući takvim manevrima SPS i dalje ima solidno uporište među građanima, pa je osim SNS i donekle DS to jedina stranka koja se ne plaši cenzusa na nekim novim vanrednim izborima – nečemu o čemu se u Srbiji konstantno govori posljednjih godina.
Podsjetimo da je zahvaljujući SPS-u, marta 2004. izabrana i manjinska vlada Vojislava Koštunice, u kojoj je bila i stranka G17 plus Mlađana Dinkića kao i Nova Srbija Velimira Ilića.
Dinkić je uprkos svemu sve do jula 2013. uglavnom bio konstanta u vlasti, kada je njegov URS izbačen iz Vlade. Velimir Ilić sada sjedi u Vladi sa onima protiv kojih se borio, i trenutno je ministar bez portfelja.
Jedini koji je sve vrijeme na vlasti od 5. oktobra do danas je lider SDPS Rasim Ljajić, sada potpredsjednik Vlade, ministar trgovine, turizma i telekomunikacija.
Demonstracije su izbile nakon što je Milošević odbio da prizna rezultate izbora za predsjednika SR Jugoslavije, 24. septembra 2000. godine. On je na tim izborima izgubio od kandidata DOS-a Vojislava Koštunice, koji je osvojio 50,24 posto glasova birača, dok je Milošević dobio 37,15 posto.
Poslije višednevnih protesta i štrajkova širom Srbije, centralne demonstracije održane su 5. oktobra 2000. godine u Beogradu, gdje se na poziv Demokratske opozicije Srbije, predvođene Zoranom Đinđićem, okupilo više stotina hiljada ljudi. Demonstracije u Beogradu 5. oktobra bile su kulminacija višednevnih protesta i štrajkova, organizovanih zbog odluke Savezne izborne komisije prema kojoj je trebalo da se održi drugi krug izbora za predsjednika SRJ.
Gradovi u unutrašnjosti Srbije danima su bili paralisani štrajkovima. Jedan od najžešćih udaraca režimu zadali su radnici Rudarskog basena “Kolubara” koji su istrajali u štrajku uprkos svakodnevnim prijetnjama režima.
Demonstranti su 5. oktobra u Beograd, na platou ispred Savezne skupštine, stigli u kolonama automobila, autobusa i kamiona dugačkim desetine kilometara iz čitave Srbije, probijajući buldožerima policijske blokade na putevima.
Već u prijepodnevnim satima policija je upotrebila suzavac kako bi sprečila demonstrante da uđu u zgradu parlamenta, ali bezuspješno.
Oko 15 časova demonstranti na platou ispred Savezne skupštine, predvođeni liderom Nove Srbije Velimirom Ilićem ušli su u zgradu saveznog parlamenta.
Zgrada je ubrzo demolirana i zapaljena, kao i obližnja zgrada RTS-a u Takovskoj ulici. Iz zgrade državne televizije, koja je devedesetih zvana i „TV bastilja“, izlazili su novinari koji su tada uređivali njen program, dok je direktor televizije Dragoljub Milanović prebijen u obližnjem Tašmajdanskom parku.
Jedan od junaka protesta bio je i Ljubisav Đokić, poznatiji kao Bagerista Džo, koji je svojim bagerom predvodio napad demonstranata na zgradu RTS-a. Bager je tokom demonstracija pogođen sa više metaka.
Policija je ubrzo prestala da pruža otpor i pridružila se demonstrantima. U večernjim satima 5. oktobra 2000. građanima se sa terase Skupštine Beograda obratio novi predsjednik SRJ Vojislav Koštunica, a narednog dana, 6. oktobra Milošević je priznao izborni poraz i čestitao Koštunici.
U demonstracijama je poginula Jasmina Jovanović iz Miloševca kod Velike Plane, koja je pala pod točkove kamiona. Momčilo Stakić iz Krupnja preminuo je od posljedica srčanog udara. Povrijeđeno je 65 ljudi. Spomen- obilježje sa likom Jasmine Jovanović otkriveno je 5. oktobra 2002. godine nedaleko od mjesta gdje je poginula.
ZADNJE VIJESTI IZ Region Vijest dana Vijesti
